Umowy o pracę do lamusa - Raport WP

Jedną z form zatrudnienia coraz bardziej popularną na rynku pracy staje się umowa o dzieło. Dlaczego? Są dwa powody. Jednym z nich jest to, że pracujący na umowę o dzieło najczęściej padają ofiarami nieuczciwych pracodawców – łatwiej ich zwolnić, nie trzeba opłacać im składek ZUS-owskich, zapewniać urlopów a przy tym pracują w tym samym trybie co pracownicy etatowi i nie buntują się, bo na ich miejsce jest przecież dziesięciu następnych kandydatów. Z drugiej strony umowa o dzieło sprzyja rozwojowi przedsiębiorczości. Oczywiście tylko wtedy, jeśli jest zawarta legalnie.

| Najpopularniejsze czynności pracy tymczasowej, w których stosuje się umowy cywilnoprawne: 1. pracownik pomocniczy w magazynie (metkowanie, sortowanie, pakowanie i rozpakowywanie towaru) 2. pracownik inwentaryzacyjny (układanie i liczenie towaru) 3. hostessa 4. ankieter 5. tłumacz 6. mycie szyb 7. kolportaż gazet 8. kosztorysowanie źródło: Związek Agencji Pracy Tymczasowej |
| --- |

Agnieszka cztery lata była zatrudniona na umowę o dzieło w wydawnictwie. W tym czasie pracowała w różnych zawodach. Była fotoedytorem, redaktorem i dziennikarzem. Najczęściej zastępowała osoby idące na urlop. _ Miałam farta, że po tych kilku latach doczekałam się etatu, bo przez cały ten czas nie miałam pewności co będzie dalej. Praca w wydawnictwie zawsze bardzo mi się podobała, dlatego angażowałam się w wykonywane obowiązki i nie przejmowałam się tym, że pracuję na umowę o dzieło. Warto było czekać, bo teraz robię to, co lubię. Jestem fotoedytorem _ - mówi Agnieszka. W innej sytuacji jest Edyta, która od pięciu lat pracuje w portalu internetowym. _ Nie mam odwagi zapytać o etat, bo nie wiem co byłoby dalej z moją pracą, ale z drugiej strony jestem zdołowana, kiedy pomyślę o swojej emeryturze – sama nie opłacam sobie składek emerytalnych _ - mówi Edyta. Podobnie sądzi Radek, który od trzech lat pracuje w punkcie ksero. _ Pracę zaoferował mi dobry znajomy. Od razu mi powiedział, że nie mam co liczyć na umowę
o pracę. Prowadzi jednoosobową firmę, więc po prostu nie opłacało mu się mnie zatrudniać, a ja potrzebowałem pieniędzy... Teraz coraz częściej myślę o tym, że nie mam ubezpieczenia zdrowotnego. Przeraża mnie też wizja przyszłej emerytury. A co jeśli w ogóle jej nie będę miał? _ - martwi się Radek.

Przykład Agnieszki, Radka i Edyty pokazuje, że nieuczciwi pracodawcy potrafią w nieskończoność przedłużać umowy o dzieło, a to z kolei może negatywnie odbić się na pracowniku. _ Perspektywa krótkiego zatrudnienia może prowadzić do presji i stresu. Tu bardzo ważna jest kwestia psychologicznego zaangażowania się w pracę. Pracownikowi etatowemu łatwiej w pełni oddać się pracy. Zatrudniony na stałe wiąże z pracą swoją przyszłość, chce się rozwijać zawodowo, myśli o zrobieniu kariery. Natomiast jeśli praca jest ograniczona czasowo, to niewątpliwie nie sprzyja to wzrostowi jej efektywności _ - mówi Andrzej Marczak, doradca podatkowy z firmy KPMG. Fikcyjne zatrudnienie

Zatem jakie są przesłanki do zawarcia umowy o dzieło? Pytanie z pozoru banalne, bo przecież wielu z nas i naszych znajomych pracowało lub pracuje na umowę o dzieło. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, jak pracodawcy wykorzystują tę formę umowy do nielegalnego zatrudniania pracowników. Z umową o dzieło mamy do czynienia, gdy przyjmujemy zamówienie na wykonanie określonego dzieła na rzecz zamawiającego - umowa o dzieło ma charakter jednorazowy. Ponadto osoba zatrudniona na umowę o dzieło działa swobodnie - nie podlega bezpośrednio szefowi i normom czasu pracy. Dlatego jeśli pracodawca na rozmowie kwalifikacyjnej oferuje nam pracę na określonym stanowisku np. w biurze w pełnym wymiarze godzin zastrzegając, że na początek przez miesiąc lub kilka miesięcy będziemy pracować na umowę o dzieło, oznacza to, że jest nieuczciwy i działa niezgodnie z prawem.

| Umowa o pracę (regulowana przez Kodeks Pracy) | Umowy cywilno-prawne (regulowane przez Kodeks Cywilny) | |
| --- | --- | --- |
| Umowa zlecenie | Umowa o dzieło | |
| * Praca musi być wykonana osobiście pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i terminie określonym przez pracodawcę * Umowa ma formę pisemną (jeśli nie została zawarta w tej formie, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do warunków umowy) * prawo płatnego urlopu (długość tego urlopu zależy od stażu pracy i rodzaju ukończonej szkoły) Rodzaje umów o pracę: * na okres próbny (max. 3 miesiące) * na czas wykonania określonej pracy (umowa terminowa spotykana w pracach sezonowych i dorywczych) * na czas określony (zawarta na czas krótszy niż 6 miesięcy, nie podlega wypowiedzeniu przez żadną ze stron. Zawarcie trzeciej umowy na czas określony jest równoznaczne z zawarciem umowy na czas nieokreślony, o ile przerwa pomiędzy kolejnymi umowami nie przekroczyła jednego miesiąca) * na czas nieokreślony (stała pensja, ubezpieczenie społeczne, prawo do urlopu, prawo do zasiłku chorobowego oraz naliczanie stażu pracy. Rozwiązanie umowy
wymaga zachowania okresu wypowiedzenia) * na zastępstwo (rodzaj umowy na czas określony, każda ze stron może rozwiązać ją w każdej chwili za trzydniowym wypowiedzeniem) * Kwestie sporne rozstrzyga Sąd Pracy | * nazywana umową starannego działania, przyjmujący zlecenie - zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania określonej czynności w oznaczonym terminie * Umowę można zawrzeć ustnie lub pisemnie * Bez prawa do płatnego urlopu * Zleceniodawca jest zobowiązany do opłacenia składek ZUS-owskich i ubezpieczenia zdrowotnego (z wyjątkiem pracodawców zatrudniających studentów do 26 roku życia i osób zatrudnionych na umowę o pracę w innej firmie i otrzymujących choć minimalne wynagrodzenie lub mających inny tytuł do ubezpieczenia społecznego) * pracownik nie musi otrzymać wynagrodzenia za wykonywaną pracę a zadanie może być zlecone innej osobie lub firmie * kwestie sporne rozstrzyga Wydział Cywilny Sądu Rejonowego (wyjątek: w przypadku ustalania istnienia stosunku pracy sprawy rozpatruje Sąd Pracy) | * jest to umowa
konkretnego rezultatu. Wynagrodzenie jest należne za gotowe, ukończone "dzieło”, dlatego wykonawca nie dostanie zapłaty za czas poświęcony na wprowadzanie zmian * Umowa może być sporządzona w dowolnej formie (ustna lub pisemna) * Bez prawa do płatnego urlopu * obowiązuje opłacenie podatku dochodowego przez zleceniodawcę. Jest on podzielony na zaliczkę na podatek dochodowy, którą pobiera się w wysokości 19% należności pomniejszonej o koszty uzyskania przychodów * Bez prawa do odpraw, zasiłków, wypowiedzenia czy wynagrodzenia podczas zwolnienia lekarskiego. Nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe) i zdrowotne * kwestie sporne rozstrzyga Wydział Cywilny Sądu Rejonowego (wyjątek: w przypadku ustalania istnienia stosunku pracy sprawy rozpatruje Sąd Pracy) |

Opracowanie własne, źródło: portal finansowy money.pl _ Grupami zawodowymi najczęściej podpisującymi nielegalne umowy o dzieło są kasjerki i pracownicy produkcyjni _ - mówi Iwona Kobus ze Związku Agencji Pracy. Oprócz tego nagminnie zatrudniani są w ten sposób studenci. A przecież żak, przynajmniej teoretycznie, niczym nie różni się od innego pracownika. Praktycznie pracodawcy wykorzystują fakt, że studenci są ubezpieczeni w ramach uczelni. Czy to oznacza, że nie muszą być zatrudniani na umowę o pracę? _ Absolutnie nie. Studenci są niesłusznie przekonywani przez szefów, że wystarczy im umowa o dzieło lub zlecenie. Każdy kto spełnia założenia umowy o pracę – wykonuje ją osobiście, ma przełożonego i pracuje według ściśle określonych ram czasowych (grafiku pracy) - ma prawo ją mieć, niezależnie od tego czy jest studentem, czy nie _ - mówi Iwona Kobus.

Niestety fikcyjnie zatrudnieni pracownicy boją się domagać swoich praw u pracodawcy. Wiedzą, że ze znalezieniem nowej pracy są kłopoty a szef ciągle powtarza im, że zatrudnienie kolejnej osoby oznaczałoby dla firmy ogromne koszty. _ Pracodawca nie powinien się w taki sposób tłumaczyć, bo pracownik nie może cierpieć przez to, że pracodawca nie działa zgodnie z prawem chcąc zmniejszyć koszty zatrudnienia. Jeżeli jednak pracownik już zostanie zatrudniony na umowę cywilnoprawną, gdzie powinna być umowa o pracę, to może złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy, a jeśli nakaz inspektora PIP zastąpienia umowy cywilnoprawnej umową o pracę nie poskutkuje, to może dochodzić swoich praw przed sądem _ - przekonuje Iwona Kobus.

Jeśli jesteśmy przekonani, że nasze prawa pracownicze zostały naruszone możemy wystąpić przeciw nieuczciwemu pracodawcy do sądu pracy (w większych miastach są to wydziały pracy w sądach rejonowych) i wytoczyć mu powództwo o ustalenie stosunku pracy. Mogą nam pomóc również inne instytucje, przede wszystkim wspomniana już Państwowa Inspekcja Pracy. Tam znajdziemy wykwalifikowanych specjalistów w dziedzinie prawa pracy, których możemy poinformować o swoim przypadku lub zgłosić nieprawidłowości w firmie. PIP zapewnia całkowitą anonimowość. Co dalej? Jeśli inspektor podczas kontroli w zakładzie pracy stwierdzi uchybienia to interweniuje.

Może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem zobowiązującym go do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Pracodawca musi zawiadomić inspektora o terminie i sposobie wykonania wniosku. Innym sposobem jest kara finansowa. _ Za wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym inspektor może także ukarać pracodawcę grzywną w drodze mandatu _ – mówi Danuta Samitowska, rzeczniczka prasowa Głównego Inspektora Pracy. Mandat wynosi do tysiąca złotych. PIP może zastosować ostrzejszą formę i skierować sprawę do sądu grodzkiego. W tym wypadku najwyższa kara wynosi do pięciu tysięcy złotych. _ W ubiegłym roku sądy zasądzały średnio 900 złotych _ - dodaje Samitowska. Kara nie mobilizuje

_ Polska jest krajem, w którym sankcje za naruszanie praw pracownika są najniższe w Europie. Np. Na Litwie, za to samo przewinienie, inspektor może wymierzyć mandat w wysokości 3 tysięcy euro, w Belgii 12 tysięcy euro a w Portugalii nawet 53 tysiące euro _ - konkluduje Danuta Samitowska.

Skoro zatem kary są tak niskie, to nic dziwnego, że nie mobilizują pracodawców do zapewnienia godziwych warunków pracy i przestrzegania przepisów.

Jeśli zatem kary nie przynoszą skutku a pracodawcy bez skrępowania fikcyjnie zatrudniają pracowników, może powinno się szukać innej drogi? Ekonomiści proponują uelastycznienie prawa pracy.

źródło Główny Inspektorat Pracy

• Dane otrzymane przez GIP dotyczą grzywien nakładanych na przedsiębiorców. Najniższa kara wynosi 178 EUR i stosowana jest wobec przedsiębiorstw o obrotach poniżej 10 000 000 EUR. ** Minimalny wymiar kary stosowanej wobec pracodawcy - 400 EUR Minimalny wymiar kary stosowany wobec pracownika – 80 EUR. Na czym to polega?

_ Chodzi o pozbycie się lęku przed zatrudnieniem _ - wyjaśnia Andrzej Marczak, doradca podatkowy z firmy doradczej KPMG. _ Pracodawcy mają obawy, że jak już kogoś zatrudnią na stałą umowę, to trudniej będzie go zwolnić. Barierą do uelastycznienia są wysokie obciążenia socjalne _ - dodaje Marczak. Dlatego coraz częściej mówi się o konieczności ograniczenia przywilejów pracowników zatrudnionych na umowę o pracę. _ Gdyby zmniejszyć składki ubezpieczeniowe, to z pewnością forma zatrudniania na umowę o pracę byłaby bardziej popularna. Np. składki na ubezpieczenie rentowe są dosyć wysokie, więc może należałoby zweryfikować renty, bo można przypuszczać, że nie wszystkie są w pełni uzasadnione, i obniżyć tę składkę _ - proponuje Marczak. _ Po drugie trzebaby było zastanowić się nad zasadnością istnienia funduszów celowych. Myślę, że lepsze gospodarowanie tymi środkami i przyjrzenie się temu kto powinien je dostawać, doprowadziłoby do obniżenia wydatków, a w konsekwencji do większej elastyczności _ – dodaje doradca
podatkowy z firmy KPMG.

Oczywiście nie tylko nieuczciwi pracodawcy zwiększają liczbę osób zatrudnionych na umowę o dzieło. Dlaczego tak się dzieje? Jest kilka przyczyn. Po pierwsze dlatego, że konkurencja na rynku pracy jest coraz ostrzejsza – jest tak wielu bezrobotnych, że pracodawca łatwo znajdzie pracownika, który zgodzi się nawet na pracę czasową. Po drugie sektor usług stanowi coraz większy udział w gospodarce. _ W Polsce jest to 60% a w całej Europie nawet 80% _ - mówi Jeremi Mordasewicz, ekspert z Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”. Wszystko sprowadza się do tego, że pracodawcy coraz częściej wykorzystują formę outsourcingu – tzn. zlecają wykonywanie usług na zewnątrz a sami koncentrują się tylko na działalności podstawowej. Dlatego cała odpowiedzialność za wykonaną pracę zostaje przeniesiona na pracownika zatrudnionego na umowę o dzieło. Nie trudno się zatem domyślić, że w ten sposób pracodawcy redukują koszty firmy i wybierają najkorzystniejsze oferty usługodawców. Jak przekonuje Jeremi Mordasewicz,
ta sytuacja już się nie zmieni i wpłynie na podejście pracowników do wykonywanych usług. _ Pracodawca nie zapewni im ciągłości zleceń, więc będą się musieli bardziej starać i lepiej wykonywać swoją pracę _ - dodaje Mordasewicz. Dorota jest modelką i hostessą. Jest zatrudniana na umowy o dzieło od ośmiu lat i należy do osób, którym odpowiada właśnie ta forma zatrudnienia. _ Jestem typem wolnego strzelca. Ciągle pracuję z nowymi ludźmi i nigdy nie byłam znudzona pracą. Jednocześnie wiem, że muszę polegać tylko na sobie, sama opłacam sobie składki emerytalne i wykupiłam prywatne ubezpieczenie zdrowotne, dlatego bardziej się mobilizuję. Podjęłam ryzyko wybierając pracę na umowę o dzieło ale mam z tego lepsze pieniądze niż ci, którzy wybrali spokojną pracę i są zatrudnieni na stałe _ - ocenia Dorota. O tym, że pracować na umowę o dzieło się opłaca, mówi również Monika, która od czterech lat pracuje jako tłumacz. _ Sama określam cenę za przetłumaczony tekst i wyznaczam termin oddania gotowej pracy. Gdybym
pracowała na etacie, musiałabym siedzieć w biurze określoną ilość godzin i za mniejsze pieniądze tłumaczyć większą ilość tekstów. O ubezpieczenie się nie martwię, bo jestem studentką, więc załatwia mi to uczelnia _ - mówi Monika. _ W przyszłości chciałabym założyć własną działalność gospodarczą i prowadzić agencję tłumaczeniowo-konferencyjną _ - dodaje.

Na przykładzie Doroty można stwierdzić, że zatrudnienie na umowę o dzieło zmienia podejście do wykonywanej pracy a w konsekwencji prowadzi do tego, że człowiek chce otworzyć własną firmę. Jeremi Mordasewicz uważa, że samozatrudnienie to dobra szkoła przedsiębiorczości._ Osoby świadczące usługi są bardziej zdyscyplinowane i szybko się uczą. Często z takich malutkich jednoosobowych „firm” robią się większe, bo jeśli ktoś posiądzie określone umiejętności i sprawdzi się u jednego pracodawcy to wkrótce stanie na własnych nogach i sam będzie zatrudniał nowych ludzi _ - mówi Mordasewicz.

Tendencja wzrostu zatrudniania pracowników w formie umowy o dzieło dotyczy także innych krajów. Np. w USA, gdzie prawo pracy jest bardzo elastyczne a bezrobocie jest dwukrotnie niższe niż w Europie, pracownicy bardzo często zmieniają pracę i krótko szukają następnego zajęcia. _ Proces zatrudniania i zwalniania pracowników przebiega tam bez zbędnej biurokracji i obciążeń _ - ocenia ekspert. Niestety w mentalności Europejczyków nie mieści się taka sytuacja. _ Europa stara się stabilizować zatrudnienie i utrudniać proces zmiany zatrudnienia w firmach, a to rzutuje na wzrost bezrobocia nie tylko krótko- ale również długofalowego. Można to łatwo wytłumaczyć – jeśli ktoś kilka tygodni lub miesięcy nie może znaleźć pracy to traci aktywność zawodową i dyscyplinę. W efekcie prowadzi to do spychania takich osób na margines _ - ocenia Mordasewicz.

Agnieszka Niesłuchowska, Wirtualna Polska