Unijny Trybunał: można dwa razy karać podatnika za ten sam czyn

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (potocznie zwanego Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości) zapadł na tle sprawy Szweda Hansa Akerberga Franssona - indywidualnego przedsiębiorcy zajmującego się przede wszystkim rybołówstwem i sprzedażą ryb pochodzących z połowu.

Szwedzkie organy podatkowe oskarżyły go o niedopełnienie podatkowych obowiązków informacyjnych, m.in. dotyczących podatku VAT, i z tego powodu nałożyły na niego sankcje podatkowe za lata 2004 i 2005.

Dwa lata później przeciwko Franssonowi wszczęto postępowanie karne. Prokuratura zarzuciła mu popełnienie w latach 2004 i 2005 przestępstw skarbowych, zagrożonych w prawie szwedzkim karą więzienia do sześciu lat. Zarzucano mu te same czyny, za które Fransson został już ukarany sankcjami podatkowymi.

Gdy sprawa trafiła do szwedzkiego sądu, ten nabrał wątpliwości, czy można dwukrotnie karać tę samą osobę za ten sam czyn i czy nie narusza to zakazu ponownego karania (łac. zasada ne bis in idem), zapisanego w art. 4 protokołu nr 7 do europejskiej Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

We wtorek wielka izba unijnego Trybunału orzekła, że takie dwukrotne karanie nie jest sprzeczne z art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (sygn. C-617/10). Tym samym - zdaniem Trybunału - państwo unijne może nakładać kolejno sankcję podatkową i sankcję karną za ten sam czyn polegający na niedopełnieniu obowiązków informacyjnych VAT, pod warunkiem, że pierwsza z tych sankcji nie ma charakteru karnego (tylko jest np. karą administracyjną, polegającą na obowiązku zapłaty dodatkowego zobowiązania - PAP).

ETS wyjaśnił, że państwa unijne mogą swobodnie wybierać środki, które mają służyć ściągalności podatku VAT i tym samym ochronie interesów finansowych Unii. Środki te mogą więc przybrać formę sankcji administracyjnych, sankcji karnych lub obu tych rodzajów sankcji naraz - uznał ETS. Dodał, że sankcja podatkowa nie może mieć tylko charakteru karnego, bo to byłoby już sprzeczne z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej.

Trybunał nie odniósł się natomiast do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, bo nie należy to do jego kompetencji i nie leży w granicach prawa Unii Europejskiej. Badaniem, czy państwa europejskie przestrzegają europejskiej Konwencji zajmuje się inny trybunał - Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

W Polsce dwukrotne karanie podatnika za ten sam czyn jest sprzeczne z konstytucją. Potwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 września 2007 r. Trybunał orzekł wówczas, że nie można nakładać na tę samą osobę, za ten sam czyn, 30-procentowej sankcji w VAT, określonej jako "dodatkowe zobowiązanie podatkowe", i kary za przestępstwa albo wykroczenia skarbowe (sygn. P 43/06).

Identyczny pogląd Trybunał Konstytucyjny wyraził w innym wyroku - z 18 listopada 2010 r. - dotyczącym obowiązku płacenia składek ZUS (sygn. P 29/09). Wtedy również TK orzekł, że sprzeczne z konstytucją są przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i kodeksu karnego, pozwalające dwa razy karać tę samą osobę za niepłacenie składek ubezpieczeniowych. Co więcej, TK stwierdził wówczas, że dwukrotne karanie tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn, narusza nie tylko polską konstytucję, ale jest również niezgodne z protokołem nr 7 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych.

Katarzyna Jędrzejewska