Renta z tytułu niezdolności do pracy

I. RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY 1. Informacje ogólne

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:

• jest niezdolny do pracy,
• ma wymagany - odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy - okres składkowy i nieskładkowy,
• niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą emerytalną (Art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227), zwanej ustawą emerytalną.) okresach składkowych lub nieskładkowych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. UWAGA! W przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy warunek powstania niezdolności do pracy w wymaganym okresie uważa się za spełniony - bez względu na datę powstania niezdolności do pracy - jeżeli ubezpieczony udowodnił posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny.

Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu (art. 12 ustawy emerytalnej).

Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita.

• Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
• Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych stanowi podstawę do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji (art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej).

6 grudnia 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych organizuje "Dzień Otwarty dla Osób Niepełnosprawnych". href="http://finanse.wp.pl/kat,104764,title,Dzien-Otwarty-dla-Osob-Niepelnosprawnych-w-ZUS,wid,12869852,wiadomosc.html"> *Więcej informacji »Więcej informacji* »

Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS.

Obowiązujące przepisy przewidują dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji - komisja lekarska ZUS. Ich wykaz zamieszczono na s. 18 niniejszej publikacji. Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej Zakładu w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przyznana na stałe lub na określony czas.

• Renta stała przysługuje ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską Zakładu za trwałą,
• Renta okresowa przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli jego niezdolność do pracy zostanie przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską Zakładu uznana za okresową, czyli mającą charakter czasowy. Renta okresowa z tytułu niezdolności do pracy przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. Nie ogranicza to uprawnień osoby niezdolnej do pracy do zgłoszenia wniosku o przeprowadzenie ponownego badania w celu zmiany stopnia niezdolności do pracy.

Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu - wówczas jest ona orzekana na okres dłuższy niż 5 lat.

Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego, której brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (tj. 60 lat dla kobiety i 65 lat dla mężczyzny), w przypadku stwierdzenia dalszej niezdolności orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku.

Przeczytaj również:
Renta socjalna »
Waloryzacja rent »
Orzecznictwo lekarskie w ZUS »
Działania ZUS na rzecz osób niepełnosprawnych »
Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych »
Rozpoczęcie działalności gospodarczej »
Zakres rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych dofinansowane ze środków PFRON »

Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, czyli staż, uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy. Wymagany staż wynosi co najmniej (art. 58 ust. 1 ustawy emerytalnej):

• 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
• 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat,
• 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,
• 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,
• 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. W przypadku osób, których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, przewidziano dodatkowy warunek, a mianowicie wymagany pięcioletni okres musi przypadać w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2 ustawy emerytalnej.).

Do wspomnianego wyżej dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

W przypadku osób, których niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem przez nie 30 roku życia, uwzględnia się wszystkie udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe, bez ograniczeń do ostatniego dziesięciolecia. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego ze względu na wiek okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania tego okresu uważa się za spełniony, jeśli ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia:

• przed ukończeniem 18 lat, albo
• w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

UWAGA!
Ustawa emerytalna zawiera szczególną regulację, przewidującą możliwość przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy w przypadku, gdy nie został udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania tej renty. Jest to możliwe wówczas, gdy częściowa lub całkowita niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku w drodze do pracy lub z pracy zaistniałego po dniu 31 grudnia 2002 r. (art. 57a i b ustawy emerytalnej) Osoba ubiegająca się o to świadczenie musi jednak spełniać dwa pozostałe warunki wymagane do przyznania tej renty, tzn. * musi być orzeczona niezdolność do pracy - całkowita lub częściowa - która jest skutkiem takiego wypadku * niezdolność do pracy musi powstać w okresach składkowych lub nieskładkowych wskazanych w ustawie emerytalnej lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania (art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej).

Jest to szczególny rodzaj renty przysługującej osobie spełniającej wszystkie warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie (art. 60 ustawy emerytalnej).

Renta szkoleniowa jest rentą okresową i przysługuje przez 6 miesięcy. Okres ten - na wniosek starosty - może ulec wydłużeniu, jednak nie dłużej niż o dalsze 30 miesięcy.

Prawo do renty na okres pierwszych 6 miesięcy może ulec skróceniu, jeżeli przed upływem tego okresu starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu, lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu.

Informacja starosty o braku możliwości przekwalifikowania powoduje, że ZUS wszczyna dalsze postępowanie w celu ustalenia uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej - bez względu na wysokość osiąganego przychodu.

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie.

Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy (wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne) prawo do renty nabędzie z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku (świadczenia rehabilitacyjnego, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy) [art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej].

Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy (art. 61 ustawy emerytalnej).

Prawo do renty ustaje:

• gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa,
• z upływem okresu, na jaki świadczenie to zostało przyznane,
• z dniem, od którego z urzędu została przyznana emerytura,
• wraz ze śmiercią osoby uprawnionej.

Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od wysokości kwoty bazowej obowiązującej w dniu powstania prawa do renty, długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych oraz wysokości podstawy wymiaru renty, a także od stopnia orzeczonej niezdolności do pracy.

W celu ustalenia podstawy wymiaru renty ubezpieczony powinien wskazać podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub ubezpieczenie społeczne z okresu (art. 15 ustawy emerytalnej):

• kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o rentę,
• 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o rentę, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu,
• z okresu faktycznego podlegania ubezpieczeniu - dotyczy to ubezpieczonych, którzy w dniu powstania niezdolności do pracy osiągnęli wiek do 30 lat i nie mogą wskazać podstawy wymiaru renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych oraz ubezpieczonych, u których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat i nie mogą ustalić podstawy wymiaru renty z 10 kolejnych lat kalendarzowych z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty nie może być wyższy niż 250%. Wskaźnik ten stanowi średnią arytmetyczną sumy procentów, które zostały obliczone jako stosunek wynagrodzenia pracownika w poszczególnych latach do przeciętnego wynagrodzenia w tych latach.

Jeżeli podstawy wymiaru renty nie można ustalić, organ rentowy (oddział ZUS) ustala wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy w kwocie najniższego świadczenia (art. 85 ust. 1 ustawy emerytalnej). Od 1 marca 2010 r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 706,29 zł, a najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 543,29 zł.

Wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustala się sumując następujące składniki:

• 24% kwoty bazowej,
• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok tzw. stażu hipotetycznego, czyli okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia ukończenia przez rencistę 60 lat. Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wynosi 75% renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 62 ustawy emerytalnej).

Wysokość renty szkoleniowej wynosi 75% podstawy jej wymiaru, przy zachowaniu gwarancji, że nie może być ona niższa od najniższej renty dla osoby częściowo niezdolnej do pracy (art. 64 ustawy emerytalnej).

Zawieszenie lub zmniejszenie wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od kwoty przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przy czym za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Na zawieszenie prawa do renty lub zmniejszenie wysokości tego świadczenia wpływa osiągany przez rencistę przychód z tytułu wykonywania działalności obowiązkowo podlegającej ubezpieczeniom społecznym. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo pozarolniczą działalność. Na zawieszenie renty lub zmniejszenie jej wysokości wpływa zatem przychód uzyskany z tytułu wykonywania:

• pracy w ramach stosunku pracy,
• pracy nakładczej,
• pracy na podstawie umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
• pracy na podstawie umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
• umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,
• pracy na rzecz pracodawcy (a więc osoby, z którą łączy uprawnionego stosunek pracy) na podstawie: - umowy zlecenia, - umowy agencyjnej, - innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu, - umowy o dzieło, jeżeli umowę taką uprawniony do renty zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
• pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,
• pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,
• odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. Za przychód mający wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie renty uważa się także przychód uzyskany z tytułu służby w tzw. służbach mundurowych (policja, wojsko itd.).

Uczniowie gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych i studenci do ukończenia 26 lat nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Umowy te wskazano w pkt 3-5. Tym samym więc przychód uzyskiwany przez te osoby pozostaje bez wpływu na wysokość przysługujących im świadczeń.

Zgodnie z art. 104 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zasady dotyczące zawieszalności stosuje się również do osób wyłączonych z ubezpieczenia społecznego w związku z posiadaniem ustalonego prawa do renty oraz osób wykonujących działalność niepodlegającą obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na podleganie temu obowiązkowi z innego tytułu. Tak więc renta podlega zawieszeniu lub zmniejszeniu także wówczas, gdy świadczeniobiorca osiąga przychód z działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, nie opłacając składek na ubezpieczenia społeczne z uwagi na to, że ma ustalone prawo do świadczenia lub też jest objęty ubezpieczeniami z innego tytułu.

Prawo do renty ulega również zawieszeniu lub zmniejszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu wyżej wymienionych działalności za granicą.

Za przychód wpływający na zawieszenie renty lub zmniejszenie jej wysokości uważa się przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.

Na zawieszenie prawa do renty oraz zmniejszenie jej wysokości nie wpływa przychód osiągnięty z tytułu świadczenia pracy w ramach wykonywania umowy nieobjętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, na przykład z tytułu wykonywania umowy o dzieło zawartej z osobą niebędącą jednocześnie pracodawcą rencisty.

Rencista, który osiąga przychód z tytułu działalności objętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, zobowiązany jest powiadomić oddział ZUS, który wypłaca mu świadczenie, o podjęciu tej działalności.
W powiadomieniu tym świadczeniobiorca wskazuje wysokość przychodu, jaki zamierza osiągać.
Jeżeli z oświadczenia wynika, że zamiarem rencisty jest osiąganie przychodu w kwocie nieprzekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, oddział ZUS wypłaca świadczenie w przysługującej wysokości.

W przypadku gdy z nadesłanego zawiadomienia wynika, że zamiarem rencisty jest osiąganie przychodu przekraczającego 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższego jednak niż 130% tego wynagrodzenia, oddział ZUS wyda decyzję o zmniejszeniu świadczenia.

Zmniejszenie renty następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym została wydana ta decyzja.

Od 1 marca 2010 r. kwota przychodu równa 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 2270,50 zł, a kwota przychodu równa 130% tego wynagrodzenia wynosi 4216,70 zł.

Świadczenie wypłacane jest w wysokości wynikającej z oświadczenia zainteresowanego do czasu zmiany jego treści przez rencistę, a więc do czasu, gdy nastąpi zmiana wysokości osiąganego przychodu.

Rentę zmniejsza się o kwotę stanowiącą różnicę między osiąganym przychodem a progiem zarobkowym, określonym wskaźnikiem 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Kwota tego zmniejszenia nie może być jednak wyższa od kwoty maksymalnego zmniejszenia, określonej w ustawie jako 24% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 r. dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i 18% tej kwoty dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, a wysokość kwot maksymalnych zmniejszeń podlega podwyższeniu - przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji - w kolejnych terminach waloryzacji.

Od 1 marca 2010 r. kwota maksymalnego zmniejszenia wynosi dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy 488,67 zł, a renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 366,53 zł.

Jeżeli przychód osiągany przez rencistę przekracza 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, prawo do świadczenia podlega zawieszeniu.

Ostateczne rozliczenie przychodów uzyskanych w roku kalendarzowym dokonywane jest w roku następnym. W zależności od wniosku świadczeniobiorcy lub od tego, co jest dla niego korzystniejsze, organ rentowy dokonuje tego rozliczenia w stosunku rocznym (porównywany jest przychód uzyskany w całym roku kalendarzowym do kwot granicznych ustalonych dla tego roku) lub w stosunku miesięcznym (porównuje się przychód uzyskany w poszczególnych miesiącach roku do dopuszczalnych kwot przychodów, ustalonych dla tych miesięcy).

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wprowadziła także możliwość zawieszania świadczeń na wniosek osób uprawnionych do tych świadczeń. Zawieszenie renty następuje od miesiąca przypadającego po miesiącu, w którym zgłoszono stosowny wniosek i trwa do miesiąca, w którym zostanie zgłoszony wniosek o podjęcie jej wypłaty. 11. Tryb postępowania o przyznanie renty

Postępowanie w sprawie przyznania renty wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika. Wniosek taki zgłasza się w dowolnej jednostce terenowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych albo za pośrednictwem urzędu pocztowego.

Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje w formie decyzji organu rentowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Od decyzji organu rentowego przysługują wskazane w pouczeniu środki odwoławcze. ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie.

Jeżeli renta ma być przekazywana na rachunek w banku, należy podać numer rachunku bankowego i nazwę oraz adres banku.

Do wniosku o świadczenie (druk ZUS Rp-1R) powinny być dołączone wszelkie dokumenty uzasadniające przyznanie prawa do renty i ustalenie jej wysokości oraz zaświadczenie o aktualnym stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba zainteresowana. Do wniosku może być dołączona także inna dokumentacja medyczna, która może mieć znaczenie dla wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS.

13. Środki dowodowe
Osoba ubiegająca się o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy powinna do wniosku dołączyć następujące dokumenty potwierdzające:

• datę urodzenia - np. wyciągi z akt stanu cywilnego,
• okresy składkowe i nieskładkowe uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości - takie jak: świadectwa pracy, pisemne zaświadczenia zakładów pracy, legitymacja ubezpieczeniowa, zaświadczenie szkoły wyższej o programowym toku trwania ukończonych studiów, wyciągi z akt urodzenia dzieci; okresy zatrudnienia przypadające przed 15 listopada 1991 r. mogą być udowodnione zeznaniami świadków, jeśli osoba zainteresowana wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy,
• wysokość osiąganego wynagrodzenia - takie jak: zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawione przez zakład pracy na formularzu według wzoru określonego przez ZUS (druk ZUS Rp-7), legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca odpowiednie wpisy o wysokości wynagrodzenia; dopuszcza się również zaświadczenia wystawione przez archiwa przechowujące dokumentację zlikwidowanych zakładów pracy lub kopie dokumentacji sporządzone przez te archiwa,
• gdy wniosek dotyczy renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, należy dołączyć do niego kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Osoba pobierająca rentę z tytułu niezdolności do pracy zobowiązana jest powiadomić oddział ZUS, który wypłaca rentę, o:

• osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej, a także o jego wysokości,
• łącznej kwocie przychodu z pracy zarobkowej osiągniętego w roku kalendarzowym - w terminie do końca lutego następnego roku,
• zgłoszeniu wniosku o emeryturę lub rentę do innego organu rentowego,
• zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku,
• innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty.

Opracowanie: Departament Świadczeń Emerytalno-Rentowych Centrali ZUS