Projekt EPOS-PL pomoże m.in. w integracji efektów badań z zakresu nauk o Ziemi
W najbliższych kilku latach geolodzy, sejsmolodzy, geofizycy i geodeci, przy współpracy środowiska górniczego, zamierzają wspólnie zbudować zintegrowany system obserwacji i analizy danych z zakresu nauk o Ziemi. Infrastruktura badawcza powstanie w ramach projektu EPOS-PL.
EPOS (European Plate Observing System - System Obserwacji Płyty Europejskiej) to największy europejski projekt w dziedzinie infrastruktury badawczej służącej naukom o Ziemi, obejmujący sieci sejsmologiczne i geodezyjne oraz obserwacje satelitarne i grawimetryczne. Częścią tego, zaplanowanego na wiele lat, przedsięwzięcia jest wart blisko 60 mln zł projekt EPOS-PL, finansowany w większości z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój.
Liderem zainaugurowanego w ostatnim czasie projektu jest Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, a w skład konsorcjum weszły wiodące ośrodki wyspecjalizowane m.in. w naukach o Ziemi: Główny Instytut Górnictwa (GIG) w Katowicach, Instytut Geodezji i Kartografii, Wojskowa Akademia Techniczna, Akademickie Centrum Komputerowe Cyfronet AGH, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu oraz największy krajowy producent węgla kamiennego - Polska Grupa Górnicza.
Dzięki współpracy naukowców wielu specjalności, z różnych ośrodków naukowych, ma powstać infrastruktura badawcza zintegrowana z międzynarodowymi bazami danych, serwisami i usługami dostępnymi w ramach europejskiego programu EPOS. Chodzi o stworzenie spójnego systemu gromadzącego dane z rozproszonych sieci pomiarowych, które następnie będą opracowywane, standaryzowane i integrowane w postaci baz danych, dostępnych przez internet oraz wzbogaconych o wizualizacje i aplikacje dające możliwość prowadzenia rozmaitych analiz.
Jak podał Główny Instytut Górnictwa, jednym z najbardziej istotnych zadań projektu jest budowa specjalistycznych poligonów pomiarowych do zintegrowanych obserwacji procesów geodynamicznych na terenach górniczych i pogórniczych w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Badania GIG będą dotyczyć przede wszystkim tzw. sejsmiczności indukowanej, czyli powodowanej działalnością człowieka.
"Typowym przykładem jest sejsmiczność powstająca w wyniku prowadzonej działalności górniczej, która zaburza naturalny stan równowagi w ośrodku skalnym, wywołując wstrząsy i w efekcie drgania. Nie ulega wątpliwości, że występowanie tego typu zjawisk stanowi poważny problem zarówno dla przedsiębiorców górniczych jak i dla lokalnych społeczności. Dlatego bardzo ważne jest regularne prowadzenie zintegrowanych badań sejsmiczności indukowanej, które są szansą na lepsze rozpoznanie i kontrolę tych zagrożeń" - wskazał profesor GIG, dr hab. inż. Grzegorz Mutke.
Stąd m.in. znaczące zaangażowanie w projekt Polskiej Grupy Górniczej, która udostępnia podziemne poligony pomiarowe. Do obserwacji procesów geodynamicznych zachodzących wewnątrz ziemi oraz w jej strefie przypowierzchniowej, na poligonach badawczych powstanie system obserwacji i pomiarów geofizycznych oraz geodezyjnych, łączący zarówno lokalne i regionalne sieci sejsmologiczne, geodezyjne sieci naziemne i obserwacje satelitarne, jak i ciągłe pomiary grawimetryczne.
W efekcie ośrodki naukowe, przemysł górniczy i inne sektory gospodarki, a także projektanci i administracja publiczna, mają zyskać dostęp do bazy danych związanych z monitorowaniem sejsmiczności indukowanej i zagrożeniami geodynamicznymi na terenach górniczych i pogórniczych. Baza będzie dostępna poprzez platformę komputerową pod nazwą Tematyczny Węzeł Zagrożeń Antropogenicznych.
"Wytworzone w ramach projektu systemy obserwacyjne pozwolą na podjęcie nowych kierunków badań zwalczania zagrożeń geodynamicznych na terenach górniczych oraz na zwiększenie bezpieczeństwa pracy w polskich kopalniach węgla i ograniczenie jej negatywnych skutków środowiskowych i społecznych" - ocenił prof. Mutke.
Inne segmenty projektu, który będzie realizowany do 2021 roku, zakładają m.in. stworzenie centrum infrastruktury badawczej GNSS (nawigacji satelitarnej), opracowanie geodezyjnych technik zdalnych dla monitorowania obszarów aktywnego wydobycia węgla kamiennego (w tym przetwarzanie danych GNSS w czasie rzeczywistym) czy umożliwienie trójwymiarowej wizualizacji i analizy danych pozyskanych w ramach poszczególnych zadań.
Do czołowych zadań w ramach przedsięwzięcia należy też integracja infrastruktury Globalnego Geodezyjnego Systemu Obserwacyjnego (ang. Global Geodetic Observation System - GGOS) na obszarze Polski. Chodzi m.in. o zintegrowanie precyzyjnych obserwacji geometrycznych (realizowanych przez technikę GNSS) z danymi geofizycznymi, dostarczanymi przez grawimetry czy sejsmografy. Dzięki połączeniu różnych technik obserwacje będzie można prowadzić z różnych miejsc i w różnym czasie, uzyskując kompleksowe wyniki.
Budowana w ramach projektu infrastruktura EPOS-PL jest ściśle związana z działaniami realizowanymi w innych krajach, dzięki europejskiemu programowi EPOS, który do 2040 r. ma zintegrować rozproszoną infrastrukturę badawczą w dziedzinie nauk o Ziemi w Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Efektem ma być m.in. upowszechnienie i optymalizacja wyników prowadzonych w Europie badań w tej sferze.