Dodatkowy urlop wypoczynkowy - dla kogo?

Przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewidują dla osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, które są pracownikami szczególne uprawnienia dotyczące m.in. dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni. Jednakże kwestie związane z urlopem dodatkowym pracownika niepełnosprawnego w praktyce sprawiają mnóstwo problemów w różnych sytuacjach. 1. Dodatkowy urlop niepełnosprawnego

Pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Przyznanie tego urlopu pracownikowi niepełnosprawnemu powoduje zwiększenie wymiaru urlopu zwykłego, który łącznie może wynieść nawet do 30 lub 36 dni urlopu w roku kalendarzowym, w zależności od ogólnego stażu pracy pracownika niepełnosprawnego. Zatrudnionemu krócej niż 10 lat przysługuje 20 dni urlopu zwykłego i 10 dni dodatkowego, a jeśli staż pracy wynosi co najmniej 10 lat - 26 dni urlopu zwykłego i 10 dodatkowego.

W pewnych sytuacjach dodatkowy urlop może nie przysługiwać pracownikowi niepełnosprawnemu. Dzieje się tak, jeśli pracownik niepełnosprawny:

- jest zaliczony jedynie do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
- ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych,
- jest uprawniony do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów, np. nauczyciele, sędziowie; jednak gdy wymiar dodatkowego urlopu na podstawie odrębnych przepisów byłby niższy niż 10 dni roboczych, pracownikowi będzie przysługiwał urlop dodatkowy w całości.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni przysługuje jedynie osobom niepełnosprawnym zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy. Zatrudnienie na część etatu spowoduje zmniejszenie wymiaru tego urlopu proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia.

Opieka profilaktyczna nad pracownikiem niepełnosprawnym

Prawo do pierwszego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba niepełnosprawna nabywa po przepracowaniu 1 roku od dnia zaliczenia jej do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności. Prawo do kolejnego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa z dniem 1 stycznia następnego roku kalendarzowego.

Pracownik nabywa prawo do urlopu nawet jeżeli nie wykonywał pracy z powodu choroby i pobierał w tym czasie zasiłek chorobowy (dotyczy także świadczenia rehabilitacyjnego). Znaczenie bowiem ma pozostawanie w stosunku pracy, a nie jej faktyczne świadczenie. Wyjątki stanowią: urlop bezpłatny, zdrowotny, wychowawczy, nieświadczenie pracy w związku z odbywaniem kary pozbawienia wolności, odbywaniem służby wojskowej. Zgodnie ze stanowiskiem Pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych, przez dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności, należy rozumieć dzień wydania orzeczenia (dzień posiedzenia zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności).

Pracownik podjął pierwszą pracę od 15 grudnia 2011 r. na czas określony wynoszący 3 lata. Pracownik ten legitymuje się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności od 20 maja 2009 r. Na początku stycznia 2012 r. pracownik przedstawił pracodawcy orzeczenie o niepełnosprawności. W tej sytuacji, pracownik nabędzie prawo do pierwszego dodatkowego urlopu wypoczynkowego w dniu 15 grudnia 2012 r., w pełnym wymiarze tj. 10 dni. Pierwszy dodatkowy urlop wypoczynkowy osoba niepełnosprawna nabywa w całości (czyli w wymiarze 10 dni roboczych) – nawet jeżeli uzyska do niego prawo np. dopiero w grudniu danego roku. Wynika to z faktu, że zasada ustalania urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym określona w przepisach art.1551 i 1552 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94) - dalej k.p., dotyczy tylko kolejnego urlopu wypoczynkowego (Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej - pismo z dnia 9 listopada 2006 r. znak: DPR-4102-868/AK/06).

W zakresie uprawnienia do dodatkowego urlopu wypoczynkowego istotne jest rozróżnienie pojęć: „nabycie prawa do urlopu” i „przysługiwanie prawa do urlopu”. Art. 19 ust. 1 zd. 2 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.) - dalej u.r.z.s., wskazuje, że prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba uprawniona nabywa po przepracowaniu 1 roku po dniu zaliczenia jej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – jest to moment nabycia prawa do urlopu dodatkowego. Z kolei art. 20c u.r.z.s. wskazuje, że dodatkowe uprawnienia pracownicze określone w tej ustawie przysługują od dnia, od którego osoba została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Oznacza to, że od tego momentu pracownik może realizować swoje uprawnienia.

Rozróżnienie pojęć „nabycie uprawnienia” i jego „przysługiwanie” powoduje konsekwencje w zakresie udzielania dodatkowego urlopu wypoczynkowego osobom niepełnosprawnym. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2005 r., sygn. akt II PK 339/04, OSP 2008/6/62, prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu.

W uzasadnieniu przytoczonego wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że mając na uwadze art. 152 k.p. oraz art. 19 u.r.z.s., można wskazać trzy przesłanki, od których spełnienia ustawodawca uzależnia nabycie uprawnienia do urlopu dodatkowego. Są to: – pozostawanie w stosunku pracy,
– zaliczenie pracownika do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
– przepracowanie 1 roku po dniu zaliczenia do jednego ze stopni niepełnosprawności.

Tak więc ani przepisy k.p., ani u.r.z.s. nie uzależniają prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego od wniosku osoby uprawnionej. Zatem w sytuacji, gdy pracownik posiadał orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym, ale przedstawił je pracodawcy ze znacznym opóźnieniem, np. po 4 latach, będzie przysługiwać mu dodatkowy urlop wypoczynkowy wstecz, nie dłużej jednak niż 3 lata, gdyż tyle wynosi okres przedawnienia roszczenia.

Z uwagi na to, że przepisy, na podstawie których pracownik niepełnosprawny nabywa prawo do dodatkowego urlopu, określają jedynie wymiar dodatkowego urlopu i zasady jego nabycia, pracodawca powinien, w celu obliczenia przysługującego niepełnosprawnemu pracownikowi wymiaru urlopu, posłużyć się przepisami k.p., co wynika z art. 66 u.r.z.s. Udzielanie i obliczanie urlopu dodatkowego odbywa się więc na analogicznych zasadach jak w przypadku zwykłych, kodeksowych urlopów wypoczynkowych, z uwzględnieniem faktu, że dodatkowy urlop powoduje zwiększenie całkowitego wymiaru urlopu.

Podobnie, jak w przypadku zwykłego urlopu, również dodatkowy urlop ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do obniżonego wymiaru etatu pracownika, a także proporcjonalnie do okresu przepracowanego w trakcie roku, jeśli pracownik nie przepracował pełnego roku kalendarzowego (na zasadach określonych w art. 1551 – 1552 k.p.).

Pracodawca zatrudnia osoby niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym w wymiarze 4/7 etatu. Świadczą one pracę w ten sposób, że pracują 4 godziny dziennie od poniedziałku do piątku. Staż pracy wszystkich pracowników wynosi ponad 10 lat.

4/7 x 26 dni = 15 dni
4/7 x 10 dni = 6 dni

Łączny wymiar urlopu tych pracowników wynosi 21 dni. W celu ustalenia godzinowego wymiaru urlopu 21 dni należy pomnożyć przez 7 godzin, gdyż taki wymiar czasu pracy obowiązywałby tych pracowników, gdyby byli zatrudnieni na pełny etat, gdyż lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników wydał w odniesieniu do tych osób zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

21 dni x 7 godzin = 147 godzin.

Zatem w roku kalendarzowym przysługuje pracownikowi urlop w wymiarze 147 godzin. Udzielanie tym pracownikom urlopu wypoczynkowego odbywa się w ten sposób, że 1 dzień urlopu odpowiada 4 godzinom, a jeśli pracownik chciałby skorzystać z 12 dni urlopu, wówczas pracodawca z jego puli „urlopowej” odpisze 48 godzin (12 dni x 4 godziny).

Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej lub też zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki (zarówno zaległych jak i bieżących). W takim przypadku brak jest podstaw do zastosowania zasady urlopu w wymiarze proporcjonalnym. Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego.

Z końcem maja 2012 r. została rozwiązana umowa o pracę z pracownikiem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Pracownik ten był uprawniony do urlopu podstawowego w wymiarze 26 dni i urlopu dodatkowego – 10 dni. Jak ustalić wymiar przysługującego pracownikowi w 2012 r. urlopu?

Ustalając wymiar urlopu wypoczynkowego tego pracownika, należy oddzielnie ustalić wymiar urlopu „normalnego” oraz urlopu „dodatkowego”

– 26 dni x 5/12 = 11 dni,
– 10 dni x 5/12 = 5 dni.

Łącznie pracownikowi przysługiwał urlop wypoczynkowy w wymiarze 16 dni. Nie ma bezpośrednich podstaw prawnych, aby wskazaną wyżej metodę obliczania urlopu pracownika niepełnosprawnego uznać, za jedyną prawidłową. Jednak tylko taka metoda ustalania wymiaru urlopu umożliwia prawidłowe wystawienie pracownikowi świadectwa pracy. Pracodawca powinien bowiem pamiętać, że wystawiając świadectwo pracy, w ust. 4 pkt 1 umieszcza się informację o wykorzystaniu przez pracownika podstawowego urlopu wypoczynkowego. Informacja o wykorzystaniu urlopu dodatkowego, np. przysługującego osobom z określonym stopniem niepełnosprawności, powinna być zawarta w ust. 4 pkt 9 świadectwa pracy, gdzie zamieszcza się informację o tym, czy pracownik "wykorzystał dodatkowy urlop albo inne uprawnienia lub świadczenia przewidziane przepisami prawa pracy".

Łączne ustalenie wymiaru urlopu przysługującego pracownikowi w danym roku kalendarzowym, w przypadku, gdy w trakcie roku kalendarzowego dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, powoduje, że pracodawca nie jest w stanie dokładnie określić, ile dni urlopu „normalnego”, i ile dni urlopu „dodatkowego” wykorzystał pracownik, do dnia rozwiązania umowy o pracę.

Przepisy nie regulują kolejności, w jakiej pracownicy niepełnosprawni powinni wykorzystywać przysługujący urlop podstawowy i dodatkowy. Jednak określenie "dodatkowy" może nasuwać skojarzenia, że urlop ten pracownik powinien wykorzystać dopiero po wykorzystaniu urlopu podstawowego. Nie ma jednak przeszkód prawnych, aby pracownik ubiegając się o urlop wykorzystał w pierwszej kolejności urlop dodatkowy. W świadectwie pracy w rubryce dotyczącej dodatkowego urlopu wypoczynkowego, należy wówczas wpisać faktyczną liczbę dni i godzin wykorzystanego urlopu dodatkowego.

Jeśli pracownik posiadający jeden ze stopni niepełnosprawności uprawniający do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, nie wykorzysta w danym roku kalendarzowym urlopu dodatkowego w pełnym przysługującym mu wymiarze, urlop ten staje się urlopem zaległym i przechodzi na rok następny. Urlopu dodatkowego niewykorzystanego w terminie ustalonym w planie urlopów lub po porozumieniu z pracownikiem, należy pracownikowi udzielić najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego. Nie zmienia to faktu, że w kolejnym roku kalendarzowym pracownik ten nabywa również prawo do urlopu dodatkowego, już za ten kolejny rok.

Przykład: Pracownik o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i 5-letnim stażu pracy nie wykorzystał w 2011 r. 10 dni urlopu dodatkowego. Czy w związku z tym w 2012 r. pracownik ten nabywa również prawo do dodatkowego urlopu za ten rok? Jaki więc będzie wymiar urlopu pracownika w 2012 r.?

W przedstawionej sytuacji wymiar urlopu pracownika wynosi: 20 dni urlopu „normalnego” oraz 10 dni urlopu dodatkowego zaległego za 2011 rok i 10 dni urlopu dodatkowego przysługującego za 2012 rok. W sumie pracownik ma do wykorzystania w 2012 r. 40 dni urlopu wypoczynkowego.

Katarzyna Piecyk

Opieka profilaktyczna nad pracownikiem niepełnosprawnym