Marzenie Piłsudskiego - polski Hongkong nad Morzem Czarnym

Rosyjsko-ukraińskie porozumienie handlowe podpisane na tydzień przed świętami Bożego Narodzenia i jednoczesne fiasko umowy stowarzyszeniowej z UE dowodzą, że Ukraina, pomimo upadku ZSRR, wciąż znajduje się w strefie wpływów Rosji. To zła wiadomość dla Polski. O tym, że nasz wschodni sąsiad może stać się strategicznym partnerem gospodarczym, wiedziano już w latach 20. XX w., kiedy polskie wojska wyzwalały Kijów.

Za decyzją o wyprawie kijowskiej w 1920 r. stał bezpośrednio naczelnik państwa Józef Piłsudski. Polska ofensywa została pomyślana jako uderzenie wyprzedzające, by oddalić zagrożenie ze strony Bolszewików. Polskie wojsko nie wkraczało jednak na terytorium ukraińskie samo, tylko razem z ukraińskimi sojusznikami.

Zawierając umowę z władzami Ukraińskiej Republiki Ludowej zadbano przede wszystkim o dyplomację i sojusz wojskowy. Marszałek Piłsudski, polityk, którego za wzór stawiają sobie zarówno Donald Tusk, jak i Jarosław Kaczyński, nie zapomniał też o kwestiach gospodarczych. Współpraca między dwoma narodami miała przynieść wymierne korzyści i doprowadzić do wzrostu dobrobytu obu narodów.

Zobacz także: Co Polska straciła na Kresach Wschodnich »

"Porozumienie gospodarcze, rzecz jasna, nigdy nie zostało zrealizowane; istnieje jednak jego szkic, który pokazuje, co zamierzano. Rząd polski chciał zagwarantować wolny przepływ towarów, rozbudowę sieci komunikacyjnej oraz zapewnić sobie klika korzystnych koncesji" - pisze prof. Norman Davies w książce pt. "Orzeł Biały, Czerwona Gwiazda".

Wolny przepływ towarów oznacza coś na kształt unii celnej, która obowiązuje np. na terenie Unii Europejskiej. Wprowadzenie takich regulacji 94 lata temu pomogłoby w odbudowie gospodarek wyniszczonych przez I wojną światową. Według planów Polska z Ukrainy miałaby sprowadzać żywność, złom i rudy metali, fosforyty, wełnę, szmaty, szczecinę, skóry, cukier, len, konopie i inwentarz. Z kolei za Zbrucz eksportowalibyśmy maszyny rolnicze, narzędzia, naftę i wyroby włókiennicze.

Bardzo ciekawie prezentują się też planowane zezwolenia na działalność na terenie Ukrainy. Polska miała uzyskać koncesje w Karnawatce i Kołaczewskoje - dwóch ważnych kopalniach rudy żelaza w Krzywym Rogu oraz pierwszeństwo w eksploatacji złóż fosforytów w Wańkowce na Podolu. Oprócz tego dla polskich statków przewidywano koncesje na korzystanie z trzech czarnomorskich portów: Odessy, Mikołajewa i Chersonia (zobacz mapa).

Planowano również współpracę w dziedzinie transportu. Oprócz budowy trzech nowych linii kolejowych i udostępnienia ukraińskiej infrastruktury dla polskich pociągów zakładano połączenie kanałami Wisły z Dnieprem.

"Wszystkie polskie koncesje miały być przyznane w postaci 99-letniej dzierżawy. Trudno więc mówić o próbie skolonizowania Ukrainy przez Polskę" - zauważa prof. Norman Davies. W istocie mechanizm 99-letniej koncesji przypomina dzierżawę Hongkongu przez Brytyjczyków. O ile jednak brytyjsko-chińska umowa wygasła w 1997 r., to koncesje rozpoczęte w 1920 r. byłyby w mocy jeszcze przez najbliższe pięć lat - do 2019 r.

Dostęp do portów nad Morzem Czarnym, zasobnych złóż rudy żelaza i ukraińskiego rynku zbytu z pewnością na lepsze zmieniłby obraz gospodarki II Rzeczypospolitej. Silne połączenie organizmów gospodarczych dwóch państw zapewne przełożyłoby się również na trwały sojusz wojskowy, który mógłby odmienić np. późniejszy przebieg II wojny światowej.

Czytaj także: System kolonialny XXI wieku »

Niestety, choć zajęcie Kijowa było sporym osiągnięciem militarnym, to nie przełożyło się w istotny sposób na umocnienie państwa ukraińskiego. Jak zauważa prof. Davies, mieszkańcy miasta spokojnie przyjęli wkroczenie wojsk polskich. Nic dziwnego, była to dla nich piętnasta zmiany władzy w ciągu trzech lat, więc zdążyli się przyzwyczaić.

"Łatwiej było zdobyć Ukrainę, niż nią zarządzać. Choć Polacy przyszli tu jako wyzwoliciele, wkrótce stali się >>okupantami<<. Nie budzili ani entuzjazmu, ani wrogości" - ocenia w swojej książce prof. Norman Davies.

Odbicie Kijowa z rąk Bolszewików nie zwiększyło też w istotny sposób poparcia dla prezydenta Symona Petlury. Tylko silne poczucie tożsamości narodowej i autentyczna chęć posiadania niepodległego państwa mogłaby skłonić Ukraińców do walki o niezależność od Rosji Bolszewickiej. Tego w 1920 r. zabrakło i kiedy Armia Czerwona ruszyła do ofensywy, polskie wojsko zostało zmuszone do cofnięcia się aż na przedpola Warszawy. Kiedy po polskiej kontrofensywie doszło do zawarcia pokoju, jako jedną ze stron zamiast niezależnej Ukrainy uznano Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad, która następnie weszła w skład ZSRR.

"Wierzę, że naród ukraiński wytęży wszystkie siły, by z pomocą Rzeczypospolitej Polskiej wywalczyć wolność własną i zapewnić żyznym ziemiom swej ojczyzny szczęście i dobrobyt, któremi cieszyć się będziecie po powrocie do pracy i pokoju" - pisał Piłsudski w Odezwie do Obywateli Ukrainy pod koniec kwietnia 1920 r. Ukraińcy z tej okazji do walki o dobrobyt nie skorzystali. Choć wojna polsko-bolszewicka mogła im się wówczas wydawać konfliktem, który ich nie dotyczy, najbliższe lata, wraz z wywołanym sztucznie przez radziecki rząd Wielkim Głodem i masowymi deportacjami, pokazały, że w istocie Ukraińcy mieli o co się bić.

Przy braku poparcia mocarstw zachodnich dla niepodległości Ukrainy, przy jednoczesnym braku zainteresowania Ukraińców tą kwestią, Polska straciła szansę na budowę koalicji państw w Europie Środkowo-Wschodniej i duże możliwości rozwoju gospodarczego. Ukraina straciła zaś miliony zabitych i wywiezionych obywateli oraz dostała się w orbitę rosyjskich wpływów, z której nie potrafi uwolnić się do tej pory.

Zobacz także: Te firmy dorobiły się na wojnach »