Od konwi do butelki

Pierwsze "opakowanie" mleka, jakie pamiętam, to zwykły kubek, który gospodyni z zagubionej w nadpilickich lasach wsi dała o świcie do wypicia miejskiemu dzieciakowi na wakacjach; był to zdrowotny napój "prosto od krowy".

Czasy się zmieniły i dziś wielu najmłodszych jako pierwotne źródło białego napitku wskazałoby prostopadłościenne kartonowe pudełko ze sklepowej półki.

Mleko szybko się "psuje". Gdy pani domu ma wątpliwości, wlewa nieco surowego płynu do garnka, gotuje i sprawdza, czy się nie zwarzy Jeśli tak - resztę można zlać "na zsiadłe"... Ale ileż gospodyń ma dziś do czynienia z takim szybko kwaśniejącym mlekiem?

W minionych dziesięcioleciach jakość mleka spożywczego znacznie się poprawiła: lepszy jest surowiec, doskonalsze, stale nadzorowane procesy technologiczne - a przede wszystkim nowoczesne opakowania i metody pakowania.

Po pierwsze - to pakowanie nie odbywa się byle gdzie, lecz w pomieszczeniach przeznaczonych do tego celu, spełniających szczególne wymagania higieniczne. Jednorazowe i zbiorcze pojemniki z mlekiem zamykane są automatycznie, zaś te drugie mogą być ponownie wykorzystane wyłącznie po dokładnym oczyszczeniu i dezynfekcji. Dodatkowy wymóg: otwarcie lub naruszenie opakowania można łatwo wykryć. Opakowania muszą trafiać do zakładu mleczarskiego w osłonie ochronnej, być przechowywane z zachowaniem wymogów higieny i zużyte w jak najkrótszym czasie. Zanim zostaną napełnione produktem -powinny zostać wysterylizowane.

Mleko spożywcze pakuje się, stosując dwie technologie. Przy pakowaniu aseptycznym (mleko UHT, mleko pasteryzowane) najpierw oddzielnie sterylizuje się opakowania i utrwala (zazwyczaj termicznie) produkt, po czym w sterylnych warunkach napełnienia się jałowe opakowania i hermetycznie je zamyka. Warto może przy okazji przyswoić sobie znaczenie anglojęzycznego skrótu UHT - Ultra-Heat Treatment. Zabieg polega na tym, że produkt jest podgrzewany do bardzo wysokiej temperatury, a następnie schładzany - po czym umieszczany w wysteryli-zowanych, aseptycznych opakowaniach.

Drugi sposób bywa określany jako pakowanie w podwyższonym standardzie higienicznym - wykorzystuje się w nim wybrane elementy pakowania aseptycznego, zaś jako opakowania woreczki foliowe, opakowania kartonowe, kubeczki i butelki PP oraz butelki szklane.

Brzdęk tych ostatnich, budzący niegdyś całe pokolenia mieszczuchów, to praktycznie przeszłość. Są wyjątki - jak choćby warszawski ZUH Robico, który od kilku lat ma w swej ofercie "Zimne Mleko Czyste Filtrowane" w butelce szklanej. Nie dostarczają go wprawdzie roznosiciele pod drzwi klientów, ale jest wprowadzane do handlu poprzez najkrótsze kanały dystrybucji, jakimi są wielkie sieci handlowe oraz te hurtownie, które dają gwarancję właściwego przechowywania produktów świeżych. Szklane, bezzwrotne opakowanie pozwala zachować walory smakowo-zapachowe najczystszego mleka - podkreślają przedstawiciele firmy. Rynek mleka zdominowały jednak kartonowe opakowania mleka UHT, sterylizowanego, z półrocznym terminem przydatności do spożycia.

Kupując w sklepie mleko, rzadko zapewne studiujemy nadruki na opakowaniu. Może warto jednak wiedzieć, że obowiązkowym ich elementem jest umieszczony w widocznym miejscu owalny znak weterynaryjny - czytelny, wyraźny i trwały. Na górze ma litery PL, na dole - WE, a pośrodku weterynaryjny numer identyfikacyjny, np. 30111601. To medyczna gwarancja dla konsumenta, że kupuje zdrowy, sprawdzony napój.

Inne standardowe oznaczenia na mlecznych opakowaniach to informacje o zawartości tłuszczu, wartości odżywczej produktu, a także - obowiązkowo - o terminie przydatności do spożycia i numerze partii produkcyjnej oraz, w przypadku mleka pasteryzowanego, o terminie i warunkach przechowywania.

Karton do mleka składa się głównie z tektury i niewielkiej ilości polietylenu; w przypadku mleka o długim terminie przydatności do spożycia, takie opakowanie zawiera dodatkowo warstwę barierową (np. z aluminium), która ma chronić zawartość przed dopływem tlenu. A właśnie dostęp światła i tlenu przyspiesza zmiany powodujące pogorszenie wartości odżywczej i biologicznej mleka. Dodatkowe atuty kartonu to prosty kształt, dzięki któremu opakowanie jest łatwe w transporcie zarówno puste (złożony kartonik), jak i pełne (brak pustych przestrzeni między prostopadłościennymi pudełkami) - a także prosta utylizacja. Warstwa folii aluminiowej ma grubość siedem razy mniejszą od ludzkiego włosa (0,0065 mm). Oczywiście materiał jest przygotowywany wcześniej. W przypadku firmy SIG Combiblock dostarczany w wielkich rolach karton jest pokrywany obustronnie polietylenem, do którego dodaje się cienką warstwę aluminium.

Jak twierdzą producenci takich opakowań, mogą one zostać spalone, razem z wieloma innymi domowymi odpadami. Specjaliści z firmy Elopak oceniają, że jeden zwęglony kartonik dostarcza energii wystarczającej, by 40-watowa żarówka świeciła przez jedną godzinę... (oznacza to zapewne, że zużyte opakowanie powinno się dostarczyć do elektrociepłowni...). Ale bardziej pocieszająca ekologicznie jest ich informacja, że w minionym półwieczu zużycie papieru niezbędnego do produkcji jednego opakowania zmalało o jedną czwartą...

SIG Combibloc ocenia, że w całości (75 proc. kartonu, 21 proc. polietylenu i 4 proc. aluminium) można je odzyskać jako surowce wtórne.

Mleczne kartony składają się z 3-7 warstw. Od ich rodzaju i liczby zależy barierowość opakowania dla światła i tlenu. Te najprostsze, 3-warstwowe, bez warstwy barierowej, są zazwyczaj przeznaczone do pakowania mleka pasteryzowanego - pozostałe do pakowania mleka spożywczego UHT lub mleka o przedłużonej trwałości (od 3 do 5 tygodni).

Odrębny element opakowania to jego zamknięcie, bardziej czy mniej przyjazne klientowi. Walczący o rynek producenci unowocześniają je, jak mogą - i reklamują się konsumentom: "OSM Kościan zdecydowała się wprowadzić na rynek nowe zamknięcie dla mleka UHT. Od nowego roku mleka UHT z linii TRADYCJA WIELKOPOLSKA zostały wyposażone w zakrętkę. Nowy sposób zamykania pozwala utrzymać większą szczelność opakowania po jego otwarciu oraz zapobiega rozlaniu mleka podczas jego przechowywania w lodówce".

Tęsknotę za klasyczną szklaną butelką -a zarazem wymagania ekspertów - zaspokajają butelki plastikowe. Istotne, z jakiego są tworzywa: największym zainteresowaniem cieszą się opakowania z polietyleno-teraftalenu (PET), które tworzą barierę dla tlenu, są wytrzymałe i dają się łatwo formować.

Branża PET rozwija się intensywnie od 15 lat, a tempo jej wzrostu może ilustrować porównanie: w 1993 r. średnia światowa produkcja PET wyniosła ok. 30 tys. ton - obecnie jest to siedmiokrotnie więcej. Zmianom ilościowym towarzyszą technologiczne, pozwalające na znaczne przyspieszenie produkcji i unowocześnianie opakowań oraz ich "odchudzanie". Mleko w butelkach PET oferuje wielu producentów, m.in. SM Mlekovita, która w litrowych opakowaniach sprzedaje "Polskie mleko spożywcze".

Podobnie jak w przypadku innych opakowań, również butelki PET muszą być poddane recyklingowi, by nie zaśmiecać środowiska. W Europie wskaźnik ich ponownego wykorzystania osiąga 15 proc. - w Polsce zaledwie 5 proc. Na edukacyjny aspekt dostarczania szkołom mleka dla dzieci w butelkach PET zwraca uwagę Janusz Stokłosa, prezes GTX Hanex Plastic sp. z o.o., którego firma w specjalnym programie Boogy włączyła się do akcji "Szklanka mleka".

Zdaniem analityków, Polska może być w najbliższym czasie mocnym graczem na europejskim rynku opakowań PET - w związku z inwestycją PKN Orlen, który buduje we Włocławku instalację do produkcji kwasu tereftalowego (PTA), głównego surowca, z którego powstaje PET.

Do krajowej czołówki producentów różnorodnych opakowań - nie tylko dla branży mleczarskiej - należy Elopak, międzynarodowy producent kartonowych i plastikowych pojemników do płynnych produktów spożywczych. Centrala i główna siedziba firmy, legitymującej się ponad 70-letnim doświadczeniem, mieści się w Norwegii. Kartonowe opakowania Elopaku, o nazwie Pure-Pak, producent oferuje w różnych kształtach i pojemnościach - a co ważniejsze, w różnych wariantach konstrukcyjnych, zależnie od potrzeb nabywcy. Dla produktów świeżych, o krótkim terminie przydatności do spożycia, przeznaczone są kartony pokryte od wewnątrz i z zewnątrz tylko polietylenem. Z kolei produkty dłużej przechowywane wymagają kartoników z odpowiednią barierą, np. z folii aluminiowej, zapewniającej szczelność i nieprzepuszczalność powietrza i światła. Kartoniki Pure-Pak są częścią systemu Pure-Pak, który obejmuje również szeroki zakres maszyn nalewających i pakujących, urządzeń pakowania zbiorczego oraz automatyzacji magazynów. Firma oferuje też -
głównie dla sektora mleczarskiego - różnorodne butelki plastikowe z polietylenu (HDPE) - materiału przyjaznego dla środowiska.

Branża mleczna to nie tylko mleko, ale wytwarzane zeń produkty. Dla nich także potrzebna jest różnorodna opakowaniowa galanteria. W czołówce jej producentów lokuje się w Polsce fińska firma Huhtamaki.

Jerzy Korejwo
Rynek Spożywczy