Barwniki w papryce to dopiero początek. To ląduje na naszych talerzach

Kamil Rakosza-Napieraj, WP Finanse: Na czym najbardziej nas oszukują?

Dorota Bocheńska, Dyrektorka Biura Orzecznictwa i Legislacji w Głównym Inspektoracie Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych: To bardzo trudne pytanie.

To może inaczej. Kto nas oszukuje – producenci czy dystrybutorzy?

Wszystko zależy od tego, na jakim etapie przeprowadzamy działania kontrolne i sprawdzamy, kto odpowiada za dane oszustwo żywnościowe. Warto zaznaczyć, że trudno ustalić, kto dokładnie jest odpowiedzialny za wprowadzenie do obrotu produktu, który nosi znamiona oszustwa żywnościowego. W takich okolicznościach sprawdza się dany artykuł rolno-spożywczy w całym łańcuchu dostaw.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Co to jest oszustwo żywnościowe?

To celowe wprowadzenie w błąd konsumenta, np. poprzez zmianę składników. Gorszy, tańszy składnik dodaje się np. do wędliny. W efekcie konsument płaci za kiełbasę, której składu tak naprawdę nie zna. Nie informuje się go bowiem np. o użyciu w podwawelskiej mięsa oddzielonego mechanicznie.

Taki producent nie dość, że wprowadza konsumenta w błąd, to jeszcze osiąga zysk finansowy, który nie jest mu należny. Co ważne, żeby takie działanie nazwać oszustwem żywnościowym, to musi być ono umyślne.

I to właśnie wędliny są najczęściej fałszowanym produktem?

W Unii Europejskiej jest to oliwa z oliwek. W jej przypadku chodzi o fałszowanie kraju pochodzenia. Poza tym miód - mieszanie miodu z tańszym syropem cukrowym. Częste jest także zawyżanie wagi ryb poprzez zwiększony dodatek glazury, czyli wody. Także produkty chronione z odpowiednimi oznaczeniami geograficznymi mogą być fałszowane.

Czyli kupowany przez nas oscypek w rzeczywistości niekoniecznie musiał zostać wyprodukowany na Podhalu?

Tak. Tak samo jak ser feta lub halloumi nie zostały wytworzone przez greckich lub cypryjskich serowarów, a szynka szwarcwaldzka nie powstała na terenie Schwarzwaldu. Zdarza się, że ta żywność premium jest podrabiana.

To jeśli nie w Grecji, to gdzie powstała fałszywa feta?

Nie da się wskazać jednego, konkretnego obszaru, w którym byłoby dokonywane fałszowanie produktów. Ten proceder jest rozproszony. Dzieje się w różnych miejscach.

A oliwa, poza fałszowaniem kraju pochodzenia, jest podrabiana w jakiś inny sposób? Na przykład poprzez mieszanie jej z tańszym olejem roślinnym?

Oliwa z oliwek jest pod szczególnym nadzorem Komisji Europejskiej. Z tego powodu mamy dostęp do wielu badań dotyczących jej składu i na podstawie tych badań nie stwierdziliśmy takiego rodzaju oszustwa, o jakich pan mówi.

Częściej zdarza się fałszowanie gatunku oliwy. Producent na etykiecie umieszcza informację o tym, że jest to "oliwa extra virgine" (najwyższej jakości, z pierwszego tłoczenia), a w rzeczywistości jest to oliwa należąca do niższej kategorii.

Czytałem Państwa artykuł o fałszowaniu przypraw. W jaki sposób nieuczciwi przedsiębiorcy to robią?

Wykryliśmy, że oregano jest mieszane z liśćmi oliwki lub mirtu. Dodatkowo producenci nie informują o zastosowaniu barwników w produkcji przypraw. Barwniki, o których użyciu nie ma informacji, zdarzają się np. w mielonej papryce.

Zafałszowanie miejsca produkcji lub mieszanie przypraw nie wydają się działaniem, które może negatywnie wpłynąć na zdrowie konsumenta.

Jeśli chodzi o bezpieczeństwo żywności, to nie. W przypadku naszej działalności mówimy o bezpieczeństwie ekonomicznym. Szacuje się, że proceder podrabiania żywności jest dzisiaj bardziej dochodowy niż handel narkotykami.

Społeczeństwo się bogaci, jest bardziej świadome tego, co spożywa. Mając kilkadziesiąt złotych do wydania na wędlinę, chcemy mieć produkt bez dodatku tłuszczów, innych dodatków, za to z jak największą ilością mięsa szynki.

A czy da się oszacować, jak duży jest rynek podrabianej żywności w Europie?

Nie mam takich danych. Komisja Europejska na swoich stronach internetowych publikuje bieżące informacje na temat podejrzeń oszukańczych praktyk zidentyfikowanych przez kraje członkowskie UE.

Czym dokładnie zajmuje się zespół ds. oszustw żywnościowych w IJHARS?

Celem powołania Zespołu jest wyspecjalizowanie pracowników IJHARS do zwalczania oszustw poprzez wyposażenie w specjalistyczną wiedzę merytoryczną i narzędzia, które pozwolą na skuteczne zbieranie dowodów potwierdzających powtarzające się, nieuczciwe działania przedsiębiorców.

Warto podkreślić, że naszą rolą nie jest łapanie oszustów. My chcemy potwierdzać, że nasi producenci właściwie prowadzą działalność w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

A co, jeśli nie robią tego właściwie?

Jeśli wskażemy jakąś nieprawidłowość, to wtedy podejmujemy działania wynikające z ustawy o jakości handlowej. W skrajnych przypadkach informujemy o zdarzeniu organy ścigania i to one od tej pory prowadzą sprawę oszustwa.

Duże emocje budziła kwestia produktów sprowadzanych z Ukrainy. Na Państwa stronie internetowej i w mediach społecznościowych czytałem niejednokrotnie o przypadkach zatrzymania żywności z tamtego kierunku z powodu nieprawidłowości, czy wprost jej złej jakości. Czy ten kierunek importu jakoś szczególnie negatywnie wyróżnia się na tle pozostałych?

To kierunek jak każdy inny. Nie generalizowałabym tego. Prowadzimy kontrole produktów wpływających na polski, a jednocześnie wspólnotowy rynek, z krajów spoza UE. Zatrzymujemy te, które nie spełniają norm. Ale nie jest tak, że artykuły z Ukrainy jakoś szczególnie negatywnie się wybijają ponad resztę.

W 2023 r. IJHARS skontrolowała jakość handlową 19 632 partii artykułów rolno-spożywczych pochodzących z Ukrainy. Nasi inspektorzy wydali 253 decyzje zakazujące wprowadzenia do obrotu łącznie 272 partii produktów pochodzących z Ukrainy niespełniających wymagań jakości handlowej. Oznacza to, że blisko 1,4 proc. skontrolowanych partii było nieprawidłowych.

Od 1 stycznia do 19 lutego 2024 r. IJHARS skontrolowała jakość handlową 1 559 partii artykułów rolno-spożywczych z Ukrainy, wydając 17 decyzji zakazujących wprowadzenia do obrotu łącznie 22 partii produktów niespełniających wymagań jakości handlowej. Oznacza to, że również 1,4 proc. skontrolowanych partii było nieprawidłowych.

Oczywiście, poza decyzjami o zakazie wprowadzania do obrotu na teren Polski i UE niespełniających wymogów jakości handlowej partii artykułów rolno-spożywczych z Ukrainy, analogiczne decyzje są cały czas wydawane przez inspektorów IJHARS w ramach granicznych kontroli także wobec produktów z innych krajów.

Czy my jako konsumenci możemy się jakoś zabezpieczyć przed zakupem podróbki?

Możemy. Należy czytać etykiety, informacje na nich zamieszczone przez producenta pozwolą konsumentowi podjąć właściwą decyzję co do zakupu konkretnego artykułu rolno-spożywczego.

Ale przecież etykieta też może być zafałszowana.

Niestety. Uważam, że bardzo trudno jest nam wyprzedzić tych, którzy próbują działać niewłaściwie albo niezgodnie z przepisami prawa. Sposób działania nieuczciwych przedsiębiorców potrafi być zaskakujący. Ciągle jednak wdrażamy nowe metody kontroli.

Komisja Europejska również wskazuje obszary, na które urzędowa kontrola powinna zwrócić szczególną uwagę. To ciągła praca.

Kamil Rakosza-Napieraj, finanse.wp.pl